معنی و هدف جامعه شناسی

1 – تعریف جامعه شـــناسی

   جامعه شناسی عبارت از مطالعه رفتار و کردار انسانی در جامعه و هم چگونه گی متقابل انسانها در جوامع بشری می باشد. جامعه شناسی کیفیت و هدف اجتماعی، چگونگی رشد پیشرفت تغیرات و تحولات       


انواع مختلف بشری حصول و اهداف آنها را مورد مطالعه قرار داده و هم تحلیل و تجزیه میکند.                                                                                                       

   جامعه شناسی روابط اشتراکی و فعالیت های افراد بشر را در اجتماع و زنده گی اجتماعی انسان ها چگونگی ساختمان جسمی و روحی هر فرد جامعه را و همچنان آدات  ذاتی و اکتسابی آنها را مطالعه مینماید.                                                                                   

   وظیفه اساسی جامعه شناسی بدست آوردن حقایق در باره جامعه انسانی بوده و هدف آن اصطلاح و هماهنگی انسان ها در زنده گی و جامعه است. در پرتو این علم و آموزش(آموختن) آن و هم توسعه بینش علمی و فرهنگی جامعه شناسی و سایر علم اجتماعی اثر فراوان دارد. زیرا بدون مطالعه و بر رسی نمود. بلکه هیچ راه حل پایه داری برای از میان بردن علوم اجتماعی به وجود نخواهد آمد. به خاطر باید داشت که عاما و دانشمندان نظر به تجربه و دیدگاه شان جامعه شناسی را به عبارت و مطالعات گوناگون تعریف نموده اند که قرار ذیل است.

 اشپنسر جامعه شناسی را به طور ساده و خلاصه((علم جامعه)) نامیده است.!

 کانری آنرا (( علم عوارض اجتماعی)) نام نهاده است.!

 دوگیم جامعه شناسی را (( علم سازمان اجتماعی و تغییرات اجتماعی)) خوانده است. !

 پارک جامعه شناسی را (( علم رفتار اجتماعی )) و اکثر دانشمندان (( علم روابط انسانی)) !

می نامند.

جامعه شناسی با زیست شناسی، روان شناسی، انسان شناسی، تاریخ، علوم اقتصادی و سیاسی ارتباط داشته زیرا زنده گی هر فرد را نمیتوان فعالیت های اقتصادی و سیاسی او مجزاء  ساخت. بناءً جامعه ناگزیر است از اطلاعات علوم اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به خاطر مطالعه جامعه و افراد آن استفاده نماید از طرف دیگر سایر علوم نیز بستگی به جامعه شناسی دارد زیرا مسایل به خصوص آنها بدون توجه به جنبه های عمومی و اجتماعی زنده گی که موضوع جامعه شناسی تشکیل میدهد قابل درک نخواهد بود.                                                                            

2 – قلمرو جامعه شناسی:

چنانچه قبلاً گفتیم جامعه شناسی کلیه خوی و رفتار آدمی را از لحاظ اجتماعی باید مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد ناگزیر جامعه را به چند دایره تحقیق تقسیم کرده و برای مطالعه و بررسی هر بخش آن روش و اصول های خاصی را به پیش میگیریم. که این تقسیم از هر لحاظ برای مطالعه جامعه شناسی یک امر ضروری است. زیرا که یکی از افراد بشر نمیتواند در هر قسمت این موضوع وسیع کار شناس کامل باشد قلمرو مختلف مطالعات جامعه شناسی شامل مراحل متعدد زنده گی اجتماعی از قبیل منبع و چگونگی اجتماعات انسانی، پراگنده گی جوامع بشری در نقاط مختلف جهان و علل آن تأسیسات اجتماعی از قبیل خانواده، آموزشگاه چگــونگی رفتار اجتماعی و مسایل اجتماعی از قبیل فقر، جنایت، مفاسد اخلاقی، بیماری های جسمی، روحی و غیره است. بناءً برای مطالعه و تحقیق هر کدام از این مسایل باید روش های خاصی را اتخاذ نمود که دانشمندان جامعه شناسی را به چند شاخه مهم تقسیم میکنند که قرار ذیل است.                         

1 – جامعه شناسی نظری:

 اصول و مفهوم کلیات این علم را تحلیل و تجزیه می کند.

2 – جامعه شناسی تاریخی:  

جامعه های اولیه و همچنان جوامع معاصر را تحت مطالعه قرار میدهد تا منبع آنها را معلوم کند و در باره طرز زنده گی انسانها توضیحات کافی ارایه نماید. خانواده، تشکیل و سرچشمه آن و چگونگی اصول وظیفه آنرا مورد مطالعه قرار میدهد و هم در پیرامون شکل در ادوار مختلف تاریخ در میان جوامع متعدد و حتی مسایل معاصر مربوط آنرا مطالعه مینماید.                         

3 – جامعه شناسی مذاهب:

کلیسا، مساجد و هر گونه اجتماع  مذهبی را مورد بحث قرار میدهد وهم در پیرامون شکل منبع و چگونگی رشد و همچنان تغیرات و هدف تأثیر ان در اجتماع بشری به مطالعه می پردازد.         

4 – جامعه شناسی تربیتی:

هدف های مکاتب و آموزشگاه ها را از لحاظ یک مؤسسه اجتماعی و همچنان فعالیت های آنرا در خارج و داخل مکاتب روابط و تأثیر آنرا بالای رشد و انکشاف جامعه و تأسیسات دیگر مطالعه و بررسی می نماید.                                                                                                     

 

5 – جامعه شناسی سیاسی:

جنبه های اجتماعی نهضت های مختلف سیاسی و سازمان و هدف آنها و همچنان اهداف دولت را در جوامع بشری  بررسی می نماید.                                                                             

6 – جامعه شناسی حقوقی:

چگونگی نظارت رسمی و اجتماعی و اتخاذ روش یکسان را در پرتو وضع قانون و مقررات که از طرف جامعه بر افراد آن تحمیل میگردد. در مورد بحث قرار داده و در باره عوامل که وضع  قوانین ایجاب میکند که کفایت و عدم کفایت آنرا برای نظارت جامعه بشری مطالعه می نماید.      

 

7 – روانشناسی اجتماعی:

اخلاق رویه و رفتار و کردار افراد بشر را با توجه به عوامل اجتماعی و ارزشهای جامعه مطالعه کرده و تأثیر اجتماع را در تشکیل شخصیت افراد و همچنان چگونه فرد جز جامعه است تحلیل وهم در باره مردم و جماعت انسانی و اجتماع جنبش ها و حرکت های آنرا مطالعه مینماید و افکار و اندیشه های عمومی جوامع بشری را نیز بررسی مینماید.     

8 – نفوس و ایکولوژی:

چگونگی تقسیم جوامع بشری در نقاط مختلف جهان و روابط آنها را با یک اسکان بشر و عوامل آنرا در نقاط مختلف جهان و همچنان نقل و انتقلات اجتماعات انسانی را همچنان شرایط زیست و حفظ الصه محیطی انها را مورد مطالعه قرار میدهد.                                                        

9 – روان اجتماعی:

ارتباط میان بی نظمی های اجتماعی و ناراحتی های روحی افراد جامعه را بررسی میکند. غالباً جامعه بر اثر توتعات افراط آمیز افراد جامعه مؤجب اختلافات روحی از قبیل بیماری های مختلف روحی و روانی و هم روش ضد اجتماعی میگردند که آنرا مورد مطالعه قرار میدهد.                

10 – اختلال نظم اجتماعی:

مسئله بی نظمی و عرج و مرج اجتماعی و بیماری های جسمی و روحی افراد جامعه را بررسی مینماید که از میان این مسایل جنایات و مفاسد اخلاقی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است گر چه رشته های مختلف جامعه شناسی به سرعت پیش میرود با همه به تدریج که مسایل اجتماعی با رفت و مراقبت بیشتری مورد مطالعه قرار میگیرد و قلمرو های بیشتری به میدان بررسی جامعه افزوده میشود و برای مطالعه این مسایل شاخه های نوبتی به شاخه های پیشین اضافه میگردد     

چنانچه به فهرست رشته های و شاخه های که در فوق از آن ها تذکر یافت اخیراً علوم دیگری اجتماعی مانند جامعه شناسی فرهنگی، جامعه شناسی توده ها، جامعه شناسی هنری ، جامعه شناسی صنعت، جامعه شناسی اقتصادی، جامعه شناسی طبی و نظامی و غیره اضافه شده است. که هر کدام آنها موضوعات خاص جامعه را مورد مطالعه و بر رسی قرار میدهد.                   

روش های جامعه شناسی

برای مطالعه جماعات انسانی جامعه شناسان از روش های مختلف استفاده نموده اند که مشهور ترین آنها قرار ذیل است.                                                                                           

1 – روش تاریخی:

عبارت از روشی است که حوادث تأسیسات مدنیت های گذشته اجتماعات قبلی و اجتماعی معاصر انسان ها را در مراحل مختلف تاریخی و همچنان منشاء و منبع جوامع بشری و نیز منابع آداب و رسوم سنن اجتماعی را مطالعه و بررسی میکند.                                                             

2 – روش مقایسوی:

این روش انواع طوایف و ملت ها را به خاطر پی بردن به وجه تشابه و مشابهات های زنده گی و هم اختلافات آنها را مطالعه کرده و از روش زنده گی و برخورد اجتماعی افراد جامعه را برای ما معلومات میدهد.

3 – روش آماری:

این روش برای سنجش حوادث اجتماعی به کار رفته که روابط و علل وقوع حوادث اجتماعی را نیز بررسی مینماید و در سال های فنی به وجود آمده است به نام سوسیامتری یا اندازه گیری  حوادث اجتماعی یاد میشود و این فن روابط بین افراد جامعه و مناسبات بین اشخاص را در عرصه مختلف زنده گی اجتماعی مورد مطالعه قرار داده و همچنان در مورد وضع کار و زنده گی اوضاع اقتصادی و اجتماعی آن ها معلومات میدهد.                                                    

4 – روش مطالعات موردی:

این روش در باره یک جامعه یک طایفه یا یک گروه و یا دسته معلومات داده و همچنان روابط و وجوع مشابهت ها را در بین آن ها مورد بر رسی و تجزیه قرار میدهد. البته جهت به دست آوردن معلومات در باره آنها از فنون مختلف مصاحبه ها، پرسش ها و مشاهدات عینی استفاده مینماید.   

توسعه جامعه شناسی

1 – نظر انسان نسبت به عوارض طبیعی و اجتماعی

2 – پیدایش علوم اجتماعی

3 – آغاز جامعه شناسی

4 – جامعه شناسی به عنوان علم

1 – نظر انسان نسبت به عوارض طبیعی و اجتماعی

هر فردی از افراد بشر ضمن ادامه فعالیت های زنده گی خویش به نوع حادثه بر میخورد که برای درک و تسلط بر آنها تلاش مینماید که از یک طرف قوه غیر مشخص و مجهول است که در تعیین خوی و رفتار آدمی دخالت دارد و از طرف دیگر حوادث اجتماعی است که آن هم در رفتار و کردار آدمی اثر فراوان را دارد بناءً بشر در طول تاریخ پیوسته پوشیده است که از ماهیت این حوادث آگاه گردد زیرا انسان برای ادامه زنده گی و تأمین حیات خویش مکلف شده است تا حوادث است تا حوادث را درک نماید و به مرور زمان آموخته است که قوه که در مقررات زنده گی اش نقش حیاتی دارد با دقت و توجه بیشتری مشاهده و مطالعه کرده و در نتیجه حوادث پیرامون خویش را به صورت بهتر بشناسد هنگامیکه بر خورد انسان را با این دو نوع حادثه تحت بر رسی قرار دهیم مشاهده میکنیم بشر در پی بردن به عوامل طبیعی پیرامون خویش خیلی زود تر از عوامل اجتماعی صحل تر و آسان تر بوده که حوادث طبیعی  مشهور تر وبررسی و مطالعه آن آسان تر است بناءً انسان ضمن تلاش برای مشاهده حوادث به زودی توانسته است به آسانی و به فراغت خاص این علم را مورد مطالعه و بررسی قرار دهد.                                              

وحال آن که مطالعه عوارض اجتماعی فاقد چنین استقلالی میباشد زیرا عوارض طبیعی را می توان به شکل درست و واضع مشاهده کرد و مشاهد عینی عوارض طبیعی یکی از شرایط اساسی پیشرفت علم شده است. چنانچه قبلاً تذکر یافت مطالعه و بررسی عوارض اجتماعی نسبت به عوارض طبیعی مشکل تر است . زیرا نتایج ابتدایی درک انسان در مورد روابط بین افراد بشر و وسیله روایات شفاهی و نسبتاً کتبی به طور ضرب المثل ها و کتیبه های مقدس از آثار پیشین به ما رسیده است که همه این حکایت ها از تلاش های دهنی بشر برای  درک محیط اجتماعی به حساب میرود اگر چه این تلاش ها و فعالیت های بشر برای مطالعه و درک حوادث اجتماعی به اندازه کمک میکند. اما برای بررسی و درک عمیق آن حوادث کافی نمیباشد. بناءً برای درک بیشتری قوانین و اصول اجتماعات انسانی باید از روش های مختلف استفاده نماییم تا آنرابهتر مطالعه و بر رسی کنیم.                                                                                                             

2 – پیدایش علوم اجتماعی:

کوشش انسان در راه مشاهدات و تجربه های علمی مؤجب پیدایش علوم اجتماعی گردیده است که در آغاز برای مدت زیادی برای بر رسی کلیه فعالیت های انسانی هم اقتصادی و سیاسی و اجتماعی بیش از یک علم اجتماعی وجود نداشت اما به تدریج این علم به چند علم اجتماعی دیگر تقسیم گردیده که هر کدام آن ها یک بخش به خصوص از زنده گی اجتماعی انسانی را در بر میگیرد به این طریق برای بررسی جنبه های اقتصادی ، سیاسی ، نژادی و فرهنگی جامعه علوم به خصوص به وجود آمده است که همه این علوم بستگی و ارتباط خویش را داشته و هر کدام از آن ها قسمت از رفتار و کردار زنده گی انسان ها را مطالعه و بر رسی مینماید مثلاً علم اقتصاد فعالیت هی بشر را در جهت تأمین زنده گی و سایل لازم بر زنده گی را بر رسی می کند و علم سیاست به مطالعه فعالیت های انسان در راه تأمین آرامش و مسؤلیت خودایجاد حکومت و دولت را به منظور اجرای قوانین می پر دازد و سایر علوم نیز موضوعات مشخص اجتماعی را تحت مطالعه و بررسی قرار می دهد.                                                                                  

3 – آغاز جامعه شناسی

جامعه شناسی به عنوان علم تا اوسط قرن 19 به وجود نیامده بود اما مانند کلیه علوم دیگر مقدمات داشت که دایر بر تلاش انسان در باره مطالعه روابط انسانی و رفتار افراد بشر در اجتماع بود که نمیتوان بر آن نام اساسی علمی را گذاشت اما فکر اجتماعی از دیر زمانی وجود داشته است وهم بشر برای درک مسایل اجتماعی کوشش فراوان نموده است اما آنها مسایل اجتماعی را در زمان خویش تحلیل و تجزیه کرده نتوانسته اند اما این سعی و تلاش بشر به بیهوده نرفته که در راه درک چگونگی زنده گی اجتماعی در حقیقت زمینه را برای به وجود آوردن جامعه شناسی به عنوان علم فراهم ساخته اند. کهن ترین کوش بشر در رابطه به زنده گی تلاشهای فلسفه و دانشمندان یونان باختر بوده است که در آثار فلسفی آنان مسایل اجتماعی تذکر یافته اما مساعی این فلسفه از تذکر خارج نگردیده زیرا آنها نیز نتوانسته اند حوادث اجتماعی را تحلیل و تجزیه نمایند که در قرن 16 عده از نویسنده گان ظهور کردند و مسایل اجتماعی و زنده گی انسانی را بر پایه حقیقت بیشتری مورد بحث قرار دادند که (ماکیاولی) از جمله آنها بود که وی در آثار خود به نام (شاهزاده) یک بحث جالبی را در پیرامون اصول مملکت داری را در یک کشور و همچنان صفات یک زمامداری پیروز را داده که کتاب او در حقیقت یک رهنمای نسبتاً علمی برای حکمرانان بود که چگونه بتواند قدرت و نظم را در جامعه حفظ نماید.                                                         

بعداً (توماسمور) یکی از نویسنده گان دیگر کتاب را بنام (مدینه فاضله) می نویسیدکه در آن یک کشور کاملاً بینواقص را شرح میدهد که همه مسایل اجتماعی در آن حل شده است و هم عدالت اجتماعی در آن حکمفرما می باشد و میگوید که این نوع جامعه را میتوان تنها بر اثر اجراء قوانین اجتماعی بوجود آورد. (جیوانی) نویسنده دیگری است که کتابی را بنام (علم جدید) مینویسد که جامعه باید بر طبق قوانین یا اصول اداره شود و همچنان (شارل لویی) در کتاب خود (روالقوانین) در باره قوانین اجتماعی و ارزش و اهمیت آن در جامعه بشری و هم تأثیر عوامل محیطی در حیات اجتماعات انسانی شرح و بیان مینماید. (ژان آنستوان) در کتاب خود بنام (سیر تاریخی پیشرفت ذهن بشر) اصول را برای تغییرات اجتماعی پیشنهاد مینماید که تأثیر فراوان در نظریات اجتماعی تاریخی بشری داشته و دارد.    

خلاصه میتوان گفت که این دانشمندان و نویسنده گان خدمات بزرگی در سیاست و فلسفه و تاریخ اجتماعی انجام داده اند که از جمله پیرامون جامعه شناسی بشمار میروند و زمینه ایجاد علم جامعه شناسی را فرا هم ساخته اند.

4 – جامعه شناسی به عنوان علم:

چنانچه قبلاً گفتیم جامعه شناسی عبارت از مطالعه رفتار و کردار انسان در جامعه و هم مناسبات متقابل انسان ها در جوامع بشری میباشد که این علم از کیفیت و هدف اجتماعات انسانی چگونگی رشد و توسعه آن و هم تغییرات و تحولات انواع مختلف رسوم ، آداب و رفتار آن ها را در مورد مطالعه قرار میدهد.                                                                                                  

مطالعه جامعه شناسی از دیر زمانی وجود داشته است که بشر برای درک آن کوشش های زیادی نموده است. اما اولین نویسنده که جامعه شناسی و تاریخ آنرا مورد مطالعه قرار داد( هانری کنت) میباشد که در سال 1839 عنوان جامعه شناس را بکار برد که هدف این علم شیوه های را که برای تحقیق جامعه لازم بود شرح داد و او آثار فراوانی را برای شناخت جامعه انسانی داشته که در آن تحقیق علم بشریت را نوشت. و همچنان که دانش بشر را در رابطه طبقه بندی کرد و شیوه های تحلیل و تجزیه آنرا وانمود کرد و اوسعی نمود که چگونگی اجتماع انسانی را در یابد و قوانین و اصول رشد و پرورش جامعه را روشن سازد. کنت اولین دانشمندی بود که نیاز ایجاد یک علم به خصوص برای مطالعه جامعه را احساس کرد و نخست بر آن فزیک اجتماعی و سپس جامعه شناسی نام نهاد و آنرا علم تجزیه  و توضیح حوادث اجتماعی دانست و او عقیده داشت که یک حادثه اجتماعی را مانند یک حادثه طبیعی میتوان با بکار بستن شیوه تحقیقی مطالعه کرد و بدین طریق زمینه را برای پیدایش علم جامعه شناسی فراهم ساخت که به اساس تلاش ها و خدمات بیشتر و مفید آن در علم اجتماعی او را پدر جامعه شناسی یاد میکنند.                                    

بعد ها نظریات کنت را دانشمندان دیگر بنام (هربت اسپنسر ) ادامه داد که جامعه شناسی با انتشار آثار اجتماعی اسپنسر استقبال کامل یافت و او به منزله یکی از درخشانترین چهره های دانش اجتماعی در دوره های اخیر بشمار میرفت. اسپنسر برای تحقیق آرمان های کنت تلاش های زیادی نمودو جامعه شناسی را با مفهوم وسعیش توضیح کرد و کتابی را بنام فلسفه ترکیبی منتشر نمود که قسمت اجتماعی آن اصول جامعه شناسی نام دارد. سپنسر در مطالعه حوادث اجتماعی شیوه های مختلف را به کار برد و با مطالعه و معلومات که آن زمان در باره زنده گی انسان اولیه وجود داشت به نتایج گران بهایی رسید یکی از جالبترین نظریه های اسپنسر نظریه تحول و تکامل است. و او بر آن است که اعضای بدن انسان تحول و تکامل مینماید و از یکسانی بر اختلاف و تنوع مبدل میگردد. همچنان در اجتماع نیز قانون سیر تکامل جاری است به نظر اسپنسر انسان های اولیه نوع ساده بوده اند  که به تدریج به انسان های عالی و متمدن تبدیل شده اند. و نظریه جالب دیگری اسپنسر نظریه مقایسه جانی است که بر طبق آن جامعه انسانی را با اعضای بدن انسانها مقایسه مینماید که طی و سیر و تکامل جامعه شناسی بسیاری از نظریات اسپنسر قابل قبول و عده دیگر آن در زمان معاصر رد شده است. اما قابل تذکر است که کنت و اسپنسر از پایه گذاران علم جامعه شناسی به شمار میروند.                                                                     

منشا جامعه و چگونگی توسعه آن

1 – اهمیت زنده گی اجتماعی به افراد جامعه

2 – منشا جامعه انسانی و نظریات جامعه شناسان در آن

الف – نظریات دانشمندان سازش و قرار داد اجتماعی

ب -ـــ  نظریات هوا خواهان تحول طبیعی(جسیم) نظریات دانشمندان طرفدار مبارزه  درتکامل اجتماعی

3 – زنده گی اجتماعی در میان حیوانات

4 – اختلاف بین اجتماعات حیوانی و انسانی

5 – معنی جامعه شناسی

 

1 – اهمیت زنده گی اجتماعی به افراد جامعه

نگاهی به تاریخ بشریت چه دوره های قدیم و یا چه دوران معاصر نشان میدهد که انسان همواره به حال اجتماع زنده گی نموده است. زیرا زنده گی در اجتماع آنقدر برای بشریت اهمیت دارد که خارج از اجتماع و اساساً برای انسان ها قابل تصور نیست زیرا تنها زنده گی اجتماعی است که انسان را از حالی حیوانیت خارج میسازد. برای اثبات این مطلب در اینجا داستان کودکان وحشی (کودکان گرگ) را مثال آورده میتوانیم. که آنها کودکان هستند که از اجتماع انسانی جدا شده و ناگزیر به زنده گی در میان حیوانات وحشی شدند که مجزا آنها را میتوان در کتاب کودکان گرگ و مرد وحشی  مطالعه نمود. کودکان گرگ و مرد وحشی که آدمی زاده گرگ هنگامیکه در هندوستان کشف گردید بیشتر شباهت به خوبی درنده گان داشته و آنان سخن گفتن را نداشته و همچنان خالی از هر گونه عاطفه انسانی بوده اند که مانند حیوانات تقریباً با چهار دست و پا راه میرفتند. گوشت خام میخوردند به طور کلی عادات و رفتاری وحشیان جنگل بود. و سایر کودکان که در موارد مشابه کشف گردیدند از لحاظ قوه ذهنی غیر طبیعی بودند.     

بنابر آن برای انسان خیلیها محال است بدون زنده گی در جامعه بتواند خوی و رفتار انسانی را کسب نموده و به مقام و منزلت شخصیت انسانی برسد. بلکه زنده گی در جامعه برای بشر ضرورت حیاتی دارد و به همین جهت است که میتوان نظریات دانشمندان و جامعه شناسان را تایید کرد که می گویند: اجتماع مقدم بر فرد است و از این لحاظ زنده گی فرد محصول فعالیت های متقابل از جامعه می باشد یعنی هیچ کس به تنها.................                                         

2 – منشا جامعه انسانی و نظریات جامعه شناسان در آن

کشف منبع و منشاء جامعه و زنده گی  اجتماعی انسان ها بسیار مشکل بوده زیرا در آغاز پیدایش جهان چه حوادث اجتماعی رخ داده است در باره آن مطبوعات بسیار نا چیز موجود داشته بناءً دانشمندان جامعه شناسی نتوانستن قادر به کشف منشاء اولیه بشر شود و آن را بررسی کند که در ابتدا چه نوع زنده گی اجتماعی وجود داشته است و به همین جهت است که افکار و اندیشه علما در باره منبع و منشاء جامعه متفاوت بوده و لازم میدانیم که نظریات تعدادی از دانشمندان جامعه شناسی را تذکر دهیم که چنین ابراز نظر نموده اند.                                                          

الف – نظریات دانشمندان سازش و قرار داد اجتماعی

منشاء جامعه و زنده گی اجتماعی انسانها در آثار فلسفی فلسفه یونان تذکر یافته است اما آغاز منشاء جامعه را نتوانسته به صورت دقیق تر آن دریابند. که نظریات آنها به عصر تصور و خیال استوار بوده است اما بعدها یکی از دانشمندان جامعه شناسی(توماش هوبز) نظریات خویش را در باره منشاء جامعه انسانی چنین ابراز داشت: انسان در آغاز اندک بیشتر از حیوان عقل داشته است. و بطور منزوی (جدا) از یکدیگر زنده گی میکردند که تمام کار و فعالیت او مصروف ارضای غرایض و تمایلات خود ش بوده است و همچنان مینویسد انسان اولیه با همنوعان خویش در جنگ و ستیز بوده و هم در محیط و وحشت میزیسته است و همیشه بیم آنرا داشته که مبادا مفرد جمله همنوعان خویش متحد گردند و با همسایه گان شان در صلح و صفا بسر برند خواهند توانست از محیط ترس و وحشت که در آن زنده گی می نمایند رهایی یابند. و در نتیجه به مرور زمان به همدیگر کنار آمده و نسبتاءً یک جامعه ابتدایی را تشکیل دادند.                                  

(جان لوک) یکی از دانشمندان جامعه شناسی بوده و او عقیده داشت که محیط اولیه زنده گی بشر نسبتاءً در یک جنگ و ستیز قرار داشته و همچنان بشر به یک قرار داد و سازش روی آورده سر انجام گروه های وسیع تر را تشکیل دادند که به تدریج بر تشکیل یک جامعه انسانی رسو در قرن 18 در باره منشاء جامعه شناسی چنین اظهار نظر می نماید: انسان اولیه کاملاً وحشی و ستم گر بوده و بر اثر جنگ و جدل تلفات سنگین را متحمل شدند که به مرور زمان و به خاطر بقای خویش به تدریج احساس نمودند به اساس سازش و قرار داد به صلح و امنیت نایل آیند( ویکو) دانشمند ایتالیوی عقیده داشت انسان در آغاز در حالت غیر اجتماعی به شکل وحشی و ستم گر بسر می برد به مرور زمان به پرتو آگاهی از حالت قبلی خویش رهایی یافت و هم انسان از ترس حوادث اجتماعی و هم قوه طبیعی که خود را در آن عاجز بی یار وبی مدد احساس میکرد و مجبور به اجتماعی شدن گرائید. چون این دانشمندان پایه جامعه شناسی را به اساس یک نوع قرار داد و سازش میدانستند و آنها را به عنوان هوا خواهان نظریه قرار داد اجتماعی نام نهاد.                                                                                                               

نظریات هوا خواهان اصل تحول طبیعی:

یکی از علما جامعه شناسی سپنسر عقیده داشت که جامعه انسانی مانند هر پدیده و حوادث اجتماعی از یک مرحله ساده به یک مرحله مرکب تحول تحول می نمائید در این تحول مرحله به مرحله صورت گرفته و در طی این مراحل تحولات اجتماعی وجود میداشته باشد که جامعه انسانی نیز از یک مرحله وحشی گری طی مراحل مختلف بلاخره به مرحله تمدن رسیده است. وبه نوبه خود چندین مرحله را طی نموده که به عقیده او جامعه اولیه بشری دارای خوی و عادت بر خاشگر و ستیزه جو گر بوده اما به تدریج در طی مراحل مختلف آرامش طلب شده است زیرا جریان تحول جای روح پرخاشگری را به مرور زمان گرفته است و همچنان او متقعد است که روح جنگ جویی و پرخاشگری انسان اولیه در تشکیل دسته های اجتماعی بسیار مؤثر بوده است. که این جنگ ها با عث آن شده است که حالت توازن را در جامعه بر قرار نماید و ایجاد این موازینه ها بین گروه های انسانی و هم سعی و تلاش آنها با عث تشکیل ابتدایی ترین جامعه از آرامش بر خوردار گردیده است. اما سعی و تلاش انسان با روحیه جامعه مطابقت نکند در تسخیر شرایط و اوضاع اجتماعی کاملاً بی ثمر بوده بناءً انسان ها نا گذیر شدند تا وضع و روحیه زمان خود را تطبیق دهند.                                                                                                     

(کوالوفسکی) یکی از دانشمندان جامعه شناسی بوده و بر این عقیده بود که بد وی ترین مرحله سازمان اجتماعی خانواده نیمه مبشکل اولیه است  که در آن مادران نقش اساسی را بازی کرده که دوران مادر سالاری را حکم فرما نمودند و این خانواده ها بعد از طی مراحل تبدیل به قبیله شدند وبه مرور زمان آهسته آهسته نقش اساسی خانواده به عهده پدر گذاشته شد یعنی نظام پدر سالاری به وجود آمده بعد از طی مراحل مختلف یک نوع حاکمیت قبیلوی به شکل ملوک الطوایفی تشکیل گردید که تا دیر زمانی در جوامع قدیم و هم جدید حکم فرما بود بلاخره سیستم ملوک الطوایفی نیز بعد از طی مراحل مختلف آهسته آهسته سر انجام جای خود را به نظم خوبتر که مبنی به مساوات و آزادی بین انسان ها است داده است.                                                                                                   

نظریات طرفداران مبارزه در تکامل اجتماعی:

(حاگیهوت) یکی از دانشمندان جامعه شناسی به این نظر است که جامعه شناسی به اثر مبارزه و تلاش تکامل میابد زیرا مبارزه جد وجهد ادامه زنده گی بشریت است که جامعه انسانی به وسیله رشته های عادات رسوم به اساس مجبوریت ها و نیازمندی های آنها به هم پیوسته بوده که این عادات و رسوم را پذیرفته در ان زمان جامعه و افراد آن به سهولت تحت تابعیت نظم اجتماعی قرار گرفته و افراد جامعه وحدت هدف و همکاری عمومی را تأمین مینامند به مرور زمان قسمت اعظم جامعه با هم متحد شده درآن زمان بر دیگران که از اتحاد و اتفاق بر خوردار هستند مسلط گردیده و هم آداب و روسوم و فرهنگ خویش را بر ضعیفان تحمین میسازند و بدین وسیله نیرومندترین گرده از میان جوامع مبارز به حیات خویش ادامه میدهد. گمپلوویچ نیز از دانشمندان جامعه شناسی بوده و او مبارزه را به اساس حفظ و تشکیل جامعه انسانی میداند وبه نظر او جوامع انسانی دارای خصوصیت همبسته گی است که افراد جامعه نیز دارای این حس میباشد که بدون این اتخاز و همبسته گی هیچ جامعه نمیتواند تشکیل یابد و این حس اتحاد با عث ان میگردد که افراد جامعه به یکدیگر نزدیک شده و تحت لیوای اتحاد و اتفاق یک جامعه نیزومند را تشکیل داده و به زنده گی خود ادامه داده و بر ضعیفان غالب شوند و او عقیده دارد که مبارزه کیفیت است که در پرتو آن تحول اجتماعی صورت میگیرد.                                                                        

3 – زنده گی اجتماعی در میان حیوانات:

زنده گی اجتماعی تنها به انسانها محدود نبوده و یا این که نه تنها با انسان آغاز میگردد بلکه در میان حیوانات نیز زنده گی اجتماعی منظم تر را می یابید چنانچه دسته از حشرات به حشرات اجتماعی مصروف اند زیرا آن ها نیز سازمان زنده گی اجتماعی خیلی منظم مرتب را دارند که از نمونه های بارز آنها میتوان مورچه، زنبور و زنبور عسل را نامبرد آنها همواره در اجتماع زنده گی کرده و همچنان از اصول تقسیم کار، همکاری حس مالکیت، ارتباط با یک دیگر و هم تعاون مشترک پیروی می نمایند. همچنان در میان پرنده گان نیز آثار زنده گی اجتماعی از قبیل تلاش و فعالیت اشتراکی، تقسیم کار، ارتباط با یک دیگر و مشخصات دیگری اجتماعی کاملاً مشهود است. وقتی به پستانداران میرسیم زنده گی اجتماعی آنها فوق العاده نزدیکتر به زنده گی اجتماعی انسانها می گردد زیرا وجوع مشابهت بین زنده گی اجتماعی میمونها و خصوصاً شمبانزی و زنده گی اجتماعی انسان بسیار قابل توجه است. ( کوهلر) یکی از روان شناسان معروف امریکایی کتاب را بنام ( نیروی فکری میمونها) نوشت و در آن توضیح کرد که زنده گی اجتماعی میمونها تقریباً دارای خصوصیات مشابه زنده گی اجتماعی انسان ها البته به طور ساده تر آن بوده که کلیه عواطف انسانی مانند: عشق ، محبت ، عدالت ، دوستی، دشمنی، سوگواری بخاطر از بدست دادن عزیزی، حس شدید مالکیت و همدردی اجتماعی در آنها به مشاهده میرسد.                              

اختلافات بین اجتماعات انسانی و حیوانی:

چنانچه قبلاً مشابهت های زیادی بین زنده گی اجتماعی انسان و جماعات حیوانی را مورد بر رسی قرار دادیم اما با وجود این مشابهت ها بین زنده گی اجتماعی آنها تفاوت های بزرگی وجود دارد در حقیقت این فرق در زنده گی اجتماعی آنها به اندازه کافی و شدید است که جامعه انسانی را به کلی از جامعه حیوانی متمایز می سازد زیرا حیوانات با این که قدرت آموختن و تقلید را دارند اما با این همه قدرت شان آنقدر محدود است که اساساً قابل مقایسه با قدرت انسانی نمی باشد زیرا زنده گی اجتماعی حیوانات کاملاً متکی بر غریضه بوده که نسل به نسل دیگر یکسان و بدون هیچ گونه نعغیر ادامه میابد به طور مثال لانه های زنبور و سایر حیوانات نظر به تحقیقات باستان شناسان بیش از چند میلیون سال به همان طوریکه است وجود داشته و آنها نشان می دهند که زنبور های عصر عتیق نیز از لحاظ روش زنده گی هیچگونه فرق با زنبور های امروزی نداشته اند در حالیکه جامعه انسانی چنین نبوده بلکه انسان ها خود را با شرایط مختلف و موارد گونا گون زنده گی خود را مطابقت داده و برای حل مسایلی حیاتی خویش به ترتیب پیش میروند که راه های سالم و درست را می اندیشند و در نتیجه کار و فعالیت جامعه انسانی بلاخره اشکال مختلف را به خود میگیرد زیرا انسان ها توانایی و قدرت آنرا داشته و دارند تا نیاز مندی های خویش را به وسیله کار و فعالیت رفع نمایند و انسانها از همه اولتر به حمایت خود در مقابل حوادث طبیعی از قبیل : زلزله، گرمی ، سردی شدید، طوفان و سایر حوادث نیازمند بوده وهستند بناءً برای حمایت خویش از آن حوادث در مناطق مختلف نظر به وضع و شرایط طبیعی آن مساکن و پناه گاه های متفاوت را میسازند که انسان مساکن مختلف در جاهای متفاوت ساخته و حتی در بسیاری از موارد اساساً خانه نمی سازد بلکه به پناه گاه های طبیعی مانند: مغاره ها پناه برده و یا به دشت ها از خانه های مختلف استفاده مینمایند.                                                                                             

بنابراین بشر به خاطر تأمین احتیاجات و رفع نیازمندی های مادی و معنوی خویش تغیرات و تحولات بزرگ را در زنده گی اجتماعی بدست آورده است و هنوز پیوسته در تحول و در تکامل میباشد. زیرا بشر از لحاظ تفکر و اندیشه همیشه در تکمل و تحول بوده و هرگز به زنده گی یکسان و یک نواخت قناعت نکرده است. بلکه پیوسته تجسس و تکافو اصلاح وضع خود و زنده گی اجتماعی خود بوده و دایماً در تکافوی آن بوده و است، که نیاز مندی های روز افزون خویش رابه طور جدید و معاصر بهتر و خوبتر تأمین نماید.                                                        

معنی جامعه شناسی:

علما و دانشمندان بزرگ نظر به تخصص و دیدگاه شان جامعه را به عبارات گوناگون و به انواع مختلف تعریف نموده اند. که قرار ذیل آنرا شرح میدهیم.

یکی از دانشمندان جامعه شناسی نظریات خویش را در رابطه به جامعه انسانی چنین ابراز مینماید: جامعه انسانی مشابه به سیستم بدن انسان بوده که وظایف آن نیز بسیار نزدیک به وظایف بدن انسان می باشد. و او در کتاب خود ( اصول جامعه شناسی) این مشابهت را مقایسه نموده چنین مینویسد:( جامعه مانند بدن انسان تابع تحول و تکامل بوده و هر دو با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند. و همچنان هر دو از یک سیستم خاص گرداننده بر خور دار بوده البته این دستگاه در انسان سیستم عصبی و در جامعه عبارت از دستگاه دولت میباشد. که این هر دو از یک دستگاه توضیح و تقسیم خاص بر خوردار اند. که در انسان عبارت از گردش خون و در خطوط ارتباطی دولت است. اگرچه اسپنسر بار ها تأکید نموده که هدف این مقایسه توزیح حقایق در رابطه به سیستم جامعه انسانی بوده و او قسماً اختلاف های موجود بین بدن انسان و جامعه انسانی را خاطر نشان ساخته است و او تذکر میدهد که استفاده از مشابهت ها در بین آنان در جهت تحلیل و تجزیه بسیاری از حوادث اجتماعی به کار برده است.                                                                              

یکی از جامعه شناسان(سمنر) درکتاب خود بنام( جامعه شناسی ) جامعه انسانی را چنین تعریف نموده است. ( جامعه عبارت است از تشکلی از دسته های مردم که به اشتراک زنده گی کرده و میکوشد به اتفاق و اتحاد احتیاجات زنده گی خویش را تأمین نموده و بر اساس معاونت به یکدیگر به حیات خویش ادامه دهند.                                                                                        

(ادوارد) یکی دیگر ازدانشمندان جامعه شناسی جامعه را به طور ساده تر تعریف مینمایدکه: ( جامعه عبارت از دسته ای از مردم است که به حال تعاون و بخاطر بدست آوردن هدف مشخص در اشتراک زنده گی مینمایند) با در نظر داشت تعریف های فوق در باره جامعه میتوان گفت که ( جامعه عبارت از دسته از افراد بشر است که بر اثر سنت ها، عادات و رسوم شیوه زنده گی و فرهنگ مشترک به یک دیگر پیوسته اند. و هر فرد احساس میکند که به این دسته تعلق داشته باشد)